Hvat er eftirløn?

Eftirlønarlógin áleggur øllum upp til eftirlønaraldur, og sum eru fult skattskyldig í Føroyum, at spara saman til egna eftirløn. Persónar, sum eru føddir fyri 1. januar 1954, hava tó ikki hesa skyldu, men kunnu sjálvbodnir spara saman.

Tú stovnar tær eftirløn við at gera sáttmála við eftirlønarveitara um samansparing. Frá eftirlønarveitaranum fært tú eitt kontunummar, sum skal latast arbeiðsgevaranum at gjalda tann partin av lønini inná, sum skal til eftirløn.

Ein eftirlønarveitari kann vera eitt lívtryggingarfelag, ein peningastovnur ella ein eftirlønargrunnur. Í peningastovni er talan um uppsparing burturav. Í tryggingarfelagi og eftirlønargrunni verður partur av uppsparingini vanliga settur í virðisbrøv. Undir snarslóðum sært tú eitt yvirlit yvir eftirlønarveitarar.

Síðan 1. januar 2014 hevur verið krav, at eftirlønarveitarin skal hava heimstað í Føroyum.

Hjá nógvum er eftirlønin innbygd í setanarsáttmálan

Sum nevnt omanfyri ber til at gera sín egna sáttmála við ein eftirlønarveitara, men í dag er eftirlønin ofta innbygd í setanarsáttmálar okkara, soleiðis at arbeiðsgevarin rindar eitt gjald inn á okkara eftirlønarkontu, samstundis sum vit fáa løn. Onkuntíð kann setanarsáttmálin hava áseting um, at arbeiðsgevarin rindar ein part, og tú ein, men tað er arbeiðsgevarin, ið umsitur og avgreiðir eftirlønina.

Er tín eftirløn innbygd í setanarsáttmálan, hevur tú longu eina eftirlønarsamansparing.

Tá ið arbeiðsgevarin flytur tær løn, skal hann eisini flyta ein ávísan prosentpart av lønini í eftirløn. Hetta er bundna eftirlønargjaldið. Summi siga kravda, onnur tvungna, og í staðin fyri eftirlønargjald verður eisini sagt eftirlønarprosent. Alt er tað sama.

Bundna eftirlønargjaldið byrjaði 1. januar 2014, tá tað var 1% av lønini. Síðan skal tað vaksa eitt prosent um árið fram til 2026, tá ið tað er 12% av lønini. Tað kann tó hækkast skjótari, og summi flyta longu fulla upphædd, 12%.

Hvussu stórt, ið bundna eftirlønargjaldið er í ár, sært tú í "Talva yvir bundna eftirlønargjaldið" undir snarslóðum.

Minsta krónuupphædd

30 kr. er minsta eftirlønarupphædd, sum ein arbeiðsgevari skal flyta saman við lønini. Er lønin so lítil, at eftirlønarparturin er minni enn 30 krónur, er einki krav um at flyta til eftirløn.

Mesta krónuupphædd

150.000 kr. um árið er mesta eftirlønarupphædd, sum ein arbeiðsgevari skal flyta einum starvsfólki í eftirløn um árið. Sama hvat prosentini siga, hevur eingin arbeiðsgevari skyldu at flyta meira enn tað.

Tað er, at hon skal ikki bara roknast av vanligu mánaðarlønini, uttan eisini av frítíðarlønini, nevndarsamsýningum, eykastørvum, yvirtíðararbeiði o.s.fr.

Dømi: Ein løntakari fær 25.000 krónur í mánaðarløn + 12% í frítíðarløn. Samlað gevur tað 28.000 krónur, og av hesi upphædd skal eftirlønin roknast. Eru vit í 2024, er minsta eftirlønarprosentið 10%. Løntakarin skal tí í minsta lagi hava 2.800 krónur í eftirløn um mánaðin.

Kravið um eftirløn er so strangt, at verður eftirløn ikki flutt, kann lønin heldur ikki flytast.

Hesi útgjøld koma tó ikki undir kravið um eftirløn:

• útgjald av lutaeftirløn,
• útgjald av lívrentu og tílíkum,
• útgjald av vinningi av eydnuspæli,
• útgjald av legati, sømdargávu og tílíkum,
• útgjald av tryggingarupphædd og tílíkum,
• útgjald sambært løgtingslóg um lestrarstuðul,
• útgjald sambært løgtingslóg um ættleiðingarstuðul,
• útgjald sambært løgtingslóg um almannapensjónir o.a.,
• útgjald sambært løgtingslóg um tænastumannaeftirlønir,
• útgjald sambært løgtingslóg um stuðul til uppihaldspening,
• útgjald av uppihaldspeningi sambært hjúnabandslóggávuni,
• útgjald sambært løgtingslóg um viðbót til ávísar pensjónistar o.fl.,
• útgjald sambært løgtingslóg um arbeiðsmarknaðareftirlønargrunn,
• útgjald sambært løgtingslóg um barnagjald til einsamallar uppihaldarar o.fl.,
• útgjald sambært forsorgarlógini, tó ikki § 9, stk. 2, § 13 og § 17, stk. 3, í lógini,
• útgjald sambært løgtingslóg um arbeiðsfremjandi tiltøk, tó ikki §§ 12, 14, 22 og 25 í lógini,
• útgjald av inntøku, tjent í Grønlandi, og sum eftirløn skal rindast av eftir grønlendskari lóg,
• útgjald sambært kunngerð um samsýning til fosturforeldur, tó ikki § 1, stk. 1, í kunngerðini,
• útgjald av inntøku fyri arbeiði, ið gjørt er fyri arbeiðsgevara, ið býr uttanlands, um løntakarin rindar til NAV ella fær útlendska eftirløn, ið TAKS metir vera nøktandi.

Undantøkini eru staðfest í § 3 í eftirlønarlógini.

Eftirlønarsamansparingin er tín persónliga ogn. Tú hevur kortini ikki ræði á henni og kanst ikki taka hana út í úrtíð. Eftirlønarsamansparingin kann heldur ikki latast, veðsetast ella verða nýtt sum mótrokning fyri møguligum kravi frá eftirlønarveitara.

Eftirlønin við sundurlesing ella hjúnaskilnað

Eftirlønarsamansparingin er partur av felagsbúnum, tá hjún verða sundurlisin ella skild. Hetta er tó ikki galdandi fyri lívrentu, sum ikki kann afturkeypast.